Varkens met geweld opgedreven voor transport

In december 2022 publiceert onderzoeksgroep Ongehoord beelden van varkens die tijdens hun laatste levensdagen worden geslagen, getrapt en met een taser opgejaagd. De onderzoekers plaatsten verborgen camera's bij Beter Leven stallen en een zogenaamde vee-verzamelplaats. Zo filmden zij het in- en uitladen van dieren voor transport . Hoewel veetransporten al jaren onder vuur liggen en al talloze verbeteringen aangekondigd werden door de sector zelf, het landbouwministerie en de NVWA, blijkt uit de beelden dat dierenleed niet te voorkomen is zolang dieren op transport gezet worden.

Ernstige mishandeling en zieke dieren op de verzamelplaats

In Reusel (Noord-Brabant) plaatste onderzoeksgroep Ongehoord een camera bij de verzamelplaats van Vee- en Varkenshandel C. van Roij. Hier worden dieren verzameld van verschillende fokkerijen, om daarna naar het slachthuis gebracht te worden. Hoewel de organisatie slechts enkele dagen filmde op de locatie, legden zij verschillende misstanden vast.

Meerdere varkens moesten in het verzamelcentrum afgemaakt worden omdat ze te ziek waren om nog verder getransporteerd te worden. Hierbij werd een penschiettoestel gebruikt: een apparaat dat een metalen pin door de schedel van een dier schiet om de hersenen te beschadigen. Omdat een penschiettoestel geen garantie geeft op het intreden van de dood, is het wettelijk verplicht om de dieren meteen na het schot te doden met een keelsnede.1 Bij C. van Roij lieten werknemers geschoten varkens minutenlang stuiptrekken, zonder controle op bewusteloosheid en zonder de keelsnede uit te voeren.

Hoewel er ook een wettelijke verplichting is om zieke dieren “zo spoedig mogelijk” eerste hulp te geven (een diergeneeskundige behandeling of euthanasie), werd een ziek moedervarken een hele nacht aan haar lot overgelaten.2 De volgende ochtend werd het dier meermaals tegen het hoofd getrapt, om vervolgens geschoten te worden. Een andere zeug werd getrapt, getaserd op het hoofd en bij de staart opgetrokken, of anders gezegd: in enkele seconden tijd werden minstens drie wetsinbreuken gepleegd.3 Meerdere keren was te zien dat biggetjes en moedervarkens werden getrapt en geslagen met stukken tuinslang.

Klappers en elektrische prikkers voor Beter Leven varkens

In Nederland is er slechts éen keurmerk dat eisen stelt aan het transport. Dat is opvallend genoeg niet het biologische EKO-keurmerk, maar het veel lichtere Beter Leven keurmerk. Ongehoord laat daarom ook zien hoe varkens bij Beter Leven boerderijen de vrachtwagen in gejaagd worden.

Bij het varkensbedrijf van Annechien ten Have-Mellema (2 Beter Leven sterren) worden varkens geslagen met de hand en met plastic klappers, maar ook de zware opdrijfborden worden gebruikt om op de varkens in te slaan. Dat ten Have-Mellema de klapper nog gebruikt is opvallend. Bij Beter Leven slachthuis Westfort werd deze namelijk in de ban gedaan, naar aanleiding van eerder onderzoek van Ongehoord.4 Op de beelden is bovendien te zien dat een varken met pootgebrek toch op transport wordt gezet, een overtreding van de wet. Ten Have-Mellema en haar Hamletz stallen kwamen al vaker in opspraak in 2011 en 2021.5

Bij Martin Houben te Ysselstein (1 Beter Leven ster) worden vleesvarkens opgejaagd met elektrische prikkers, wat verboden is, zowel door de wet als voor het keurmerk. Kort geleden liet Ongehoord al zien dat Houben zich niet aan het Beter Leven keurmerk hield in zijn stallen.6 De Dierenbescherming heeft tot nu toe nog geen sancties genomen.

Stress en geweld horen erbij

Varkens worden bij het inladen en verladen geconfronteerd met stressvolle situaties: onbekende soortgenoten en mensen, een vreemde omgeving en lawaai, gladde ondergronden van laadbruggen en vrachtwagens. Van nature nemen varkens de tijd om nieuwe omgevingen voorzichtig te verkennen. Werknemers, veelal onder tijdsdruk, zoeken hun toevlucht tot geweld om het inladen te bespoedigen. Undercoverbeelden van Ongehoord bij varkensslachterij Westfort (2020), toonden aan dat ook het uitladen van varkens niet lukte zonder de dieren te slaan.7

Miljoenen zieke varkens in de industrie

Ondanks eerder aangekondigd “verscherpt toezicht” van NVWA, blijven varkenshouders zwakke, zieke en gewonde dieren op transport zetten naar verzamelplaatsen en slachterijen. Het is maar het topje van een ijsberg: jaarlijks worden 4,5 miljoen varkens ziek en sterven in varkensfokkerijen.

Biggetjes worden dood of zwak geboren omdat hun moeders doorgefokt zijn om onnatuurlijke grote nesten te werpen. Vleesvarkens ontwikkelen gewrichtsproblemen door infecties met ziektekiemen in de stallen, of omdat hun kraakbeen de opgedreven groeisnelheid van hun lichaam niet kan bijhouden.9 Staartbijterij, waarbij dieren uit stress en verveling elkaars staarten stuk bijten, komt voor op 50% van de varkensbedrijven. Staartbijtwonden kunnen ernstig infecteren met sterfte als gevolg.10

Veel moedervarkens hebben lichte tot zeer ernstige klauwaandoeningen. Naar schatting 10% van de zeugen loopt kreupel, een probleem dat sinds de verplichte invoering van groepshuisvesting voor zwangere zeugen (omwille van dierenwelzijnsredenen) alleen maar erger geworden is. Als oorzaken wijzen onderzoekers naar gladde vuile vloeren en betonroosters waarop de dieren snel klauwletsels oplopen. De letsels zijn een belangrijke ingangspoort voor infecties waardoor ook hoger gelegen gewrichten en weefsels aangetast raken.1112

De biologische zeugenhouderij, met weidegang en ingestrooide ligruimtes, heeft haar eigen kreupelheidsproblemen. Weidegang en ingestrooide ligruimtes hebben als risico dat klauwen onvoldoende afslijten (wat op beton en roosters wel goed lukt), waardoor problemen kunnen ontstaan. Nat en vuil stro weekt de klauwen, waardoor nog sneller letsels kunnen ontstaan.13

Dieren niet geholpen met controle en handhaving

Toezichthouder NVWA heeft als taak de Europese en Nederlandse wetgeving inzake dierenwelzijn, diergezondheid en voedselveiligheid te controleren en handhaven. Maar de afgelopen jaren kwamen herhaaldelijk problemen aan het licht bij NVWA.

In 2019 verscheen het “2Solve” onderzoeksrapport over de werking en tekortkomingen van NVWA in de kleine- en middelgrote slachthuizen in Noord-Nederland.18 Uit het onderzoek bleek dat regelmatig zieke en wrakke dieren aangevoerd werden voor de slacht en dat bij deze misstanden niet consequent werd ingegrepen door NVWA. Een aantal inspecteurs zagen erg veel misstanden door de vingers. Als gevolg hiervan werden inspecteurs die wel probeerden te handhaven agressief behandeld door slachthuispersoneel. Ook gebeurde het dat slachterijen de interne planning van NVWA doorgespeeld kregen. Zo konden ze transporten met zieke dieren organiseren op de dagen dat het toezicht uitgevoerd werd door een inspecteur die het niet nauw neemt.

In juni 2019 bracht onderzoek van RTL aan het licht dat NVWA inspecteurs exportcertificaten uitschreven voor ernstig zieke en gewonde dieren.19 Toenmalig landbouwminister Schouten kondigde strengere keuringen aan en voerde eind 2019 het vierogen-principe in, waarbij de keuringen niet door 1, maar door 2 inspecteurs samen worden uitgevoerd.20 Een jaar later kondigde Schouten nogmaals strengere keuringen aan: NVWA-dierenartsen zouden vanaf april 2021 de Europese richtsnoeren volgen voor het keuren van runderen.21 Eind 2021 bracht Ongehoord opgevraagde inspectiedocumenten naar buiten waaruit bleek dat ook na april ernstige zieke koeien werden geëxporteerd naar Belgische slachterijen.22

Uit een drie maanden durend pilot onderzoek van NVWA zelf, uitgevoerd van juni tot augustus 2021, bleek dat veel veehouders de EU-richtsnoeren voor varkenstransport nog lang niet onder de knie hadden: tijdens de onderzoeksperiode bleken maar liefst 15.000 varkens (zo'n 220 tot 250 dieren per dag) niet te voldoen aan de richtsnoeren, wat betekent dat het vervoer van deze dieren in strijd was met Europese wetgeving die eigenlijk al jaren moest toegepast worden. Het NVWA-onderzoek liep bij vijf slachterijen waardoor het werkelijke aantal ongeschikte varkens wellicht hoger is.23

Uiteindelijk duurde het nog tot oktober 2021 voordat NVWA, na uitgebreid overleg met de sector, daadwerkelijk overging tot de toepassing van de EU-richtsnoeren voor varkenstransport.24 De nieuwste beelden van Ongehoord tonen echter dat de problemen rond veetransport nog lang niet van de baan zijn. Johan Boonstra van Ongehoord concludeert: “Hoe vaak kun je het toezicht verscherpen, hoe vaak mag de sector met nieuwe richtlijnen komen, hoe veel overtredingen kunnen veehouders maken, voordat we zeggen dat het maar eens afgelopen moet zijn met de veehouderij?”